Pregón del II Mercado Mariñeiro de Ortigueira

      Muy buenas noches.... Boas noites, miñas donas e meus señores... Benvidos todos a esta segunda edición do Mercado Mariñeiro de Ortigueira.

      Por segundo ano, correspóndeme a min a honra de pregoar esta suculenta festa. Y aquí estóu, exercendo de novo. Cando a concelleira de Cultura, Mari Cruz Sabio, ai unhos días me convidóu a facelo outra vez, agradecinllo moito, coma a sempre, mais repliqueille que ao mellor non era moi oportuno o de repetir éu. Que vos íbades a cansar, por terme xa visto he oído falando do mesmo tema. Mais ela arguéu -y é verdade- que o Pregón do ano pasado apenas se poido escoitar, pola deficiente megafonía de entón, e polo rebumbio que se formóu -si recordades- para a recollida, con presa, dos tickets para o xantar. E logo que sí, sendo -dunha banda- todo isto ben certo, e gustándome -pola outra-, como me gusta, máis que un caramelo a un pícaro, falarvos a vos, i escribir para vos, -(xa sabedes que, de natural, son moi fachendoso)-… pois eiquí me tedes outro ano.

      Cando me puxen a pensar o discurso para hoxe, o primeiro que fixen foi revisar aquel do ano pasado, e atopéi nel algunhas datas e ideas que, a vo fe, foi pena -penséi- que non se escoitaran ben. E sendo así; ao fin o que fixen e penséi por mellor -a ver que vos parece-, foi optar pola “mistura”; e así ven o que agora chega. Aquel texto do ano pasado estaba escrito enteiramente en galego. E tamén penséi neso. E ocurréuseme que esa circunstancia podía servir perfectamente hoxe para diferenciar un texto do outro. Non son poucos -e oxalá sexan máis cada ano- os de fora que nos visitan, os benqueridos turistas. Para eles, porque non sintan desprezo, tamén ai que falar; e sendo como éu son, un decidido defensor do bilingüismo en Galicia, que é unha particularidade que éu teño como esencial patrimonio de riqueza de todo-los galegos, así ven o que sigue…

      El marisco, nuestro marisco gallego, no tiene parangón, en cuanto a su calidad, en ninguna otra costa del mundo conocido (dicen que en China hay una franja litoral de condiciones biológica similares a las nuestras, pero es evidente que, aún siendo así, queda muy lejos…). Lo cierto es que en España, por fortuna de tradición secular muy bien arraigada, el marisco y Galicia son referencias sinónimas: lo uno es la otra, y la otra lleva a lo uno… Y lo que yo quisiera contarles ahora es la gran razón que explica el por qué de esa afinidad consustancial entre Galicia y el marisco. ¿Por qué el marisco gallego es más rico, más sabroso, que el de otros lugares? ¿Por qué aquí su producción es más abundante?... Al respecto, he de decirles que no se trata de un aserto empírico basado en la simple experiencia, o en la leyenda, o en la simpatía –que podría valer como explicación suficiente- sino de una conclusión científica perfectamente avalada y estudiada. Y es que resulta, fíjense qué curioso, que la morfología física de las rías gallegas, y su ubicación en el lugar justo y preciso (de latitud, de temperatura del agua, de riqueza de placton) hace de las rías gallegas un entorno biológico singular, único en todo el planeta. Con frecuencia se ha escrito, para cantar esta singularidad, que las rías gallegas fueron formadas por los dedos de la mano de Dios al apoyarse en la Tierra tras la creación. Y algo de ello puede haber, porque hasta se da la circunstancia (capital para lo que estamos hablando) de que en todas las rías, en su boca al mar, hay una, o varias, islas (nosotros, aquí en Ortigueira, tenemos la de San Vicente). Y esa es, precisamente, la ventaja que riza el rizo, porque tal circunstancia provoca, como la más feliz de las “trampas”, que el agua cargada de nutrientes que entra, por los lados, deje en mucha mayor proporción esa riqueza esencial dentro, y retorne luego muchísimo más ligera al salir. Es, en fin, un verdadero milagro, que propicia que nuestros mariscos se desarrollen muchísimo más, y muchísimo mejor. A todos les favorece por igual, aunque su efecto práctico es diferente en cada caso. En los llamados “bivalvos”, almejas, berberechos, ostras, vieiras, zamburiñas, mejillones, propicia una “velocidad” de crecimiento realmente extraordinaria. Y en el caso de los crustáceos de concha dura, nécoras, cigalas, nocos, o bueyes, centollas, langosta, bogavante (o lubrigante, como también le llamamos nosotros), también su crecimiento y desarrollo opera aquí más rápido, y con una peculiaridad añadida de alto interés para el consumidor, ya que esa riqueza de placton tan extraordinaria que comentábamos, confiere a nuestras piezas una nota, un “sello” distintivo realmente eficaz, cual el de presentar los crustáceos genuinamente gallegos unos caparazones notablemente más oscuros que los de otras latitudes, al depositarse sobre ellos, por esa sobreriqueza de nutrientes, una suerte de “tapiz” de microalgas, que oscurece y atenúa (enverdece, podríamos decir) los caparazones de esos deliciosos bichos.

      E digo “bichos”, sí, porque algún deles - ai que reconocelo, de estampa son ben feos: ¿Ou non é a centola, por exemplo, una sorte de araña…así sexa de mar, e deliciosa”?… Deliciosa hoxe en día, sen dubida,… máis non foi sempre así. Sí, porque, fixádevos qué curioso, o fenómeno do aprecio do marisco ligado, así coma hoxe en día, ó prestixio da alta cociña, évos bastante recente históricamente. Coa única excepción da langosta, que xa figura nos receitarios franceses do século XVIII (a tan celebrada “langosta Termidor”), ou as ostras, que veñen sendo tidas por xoias gastronómicas dende os tempos do Imperio Romano, do resto da panoplia marisqueira pouco, ou case que nada, se recolle na memoria das excelencias culinarias doutro tempo. Fixarvos, se non, o que do percebe opinaba a nosa ilustre paisana dona Emilia Pardo Bazán, que os tiña -ós percebes- como “un manjar incivil que no debe presentarse jamás cuando hay convidados a la mesa”.

      Así era, e así foi, durante moitísimos anos. Ata antonte, coma quen dí. E entre nosoutros tamén. Porque os de vós máis vellos, coma eu lembraredes que nos anos cincuenta, e nos sesenta, do pasado século, e de aí para atráis canto queirades poñerlle, o marisco non figuraba en ningún almorzo “de patrón”; que se substanciaba, casi sempre, de xeito fixo co cocido completo, e logo o asado, cun remate glorioso de doces e tartas. E nos xantares domingueiros da Vila, nas familias de posibles o menú de ben queda tamén tiña o seu esquema case que fixo: entremeses, ensaladilla rusa, e polo asado. Sí, iso era o “fetén”… porque o marisco tíñase, máis ben, por condumio tabernario…de xuntanza de vellos, ou farra de novos. Ahí sí, na compaña abondosa de cuncas de ribeiro, ou do viño que entón chamaban “de Castilla”, que por eiquí viña sendo sempre de Cacabelos, as mesas enchíanse de centolos e bois, de lumbrigantes, de percebes, nécoras ou ostras, e tantas veces ao tempo, como entrante, de fontes de ameixas á mariñeira, ou montóns ateigados de berberechos…. Nas larpeiradas de homes sí, eso é verdade, sempre tivo presencia o marisco; mais nas festas, digamos que serias e de honra, non.

      Contareivos, como ben representativo disto que vos digo, que na miña infancia, moi preto de eiquí, en Luhía, na véspera de Santa Ana teño acompañado ó meu avó, xunto coa miña nai, algunha tía e outros primos maiores, todos enriba do carro, ao veciño areal de Laxás, para recoller alí, nun verdadeiro plis plás, medio xogando co baño, dous o tres sacos de berberechos. Logo, de volta, abríanse eses berberechos no pote, e na eira íanse cribando, separando as cunchas dos “bichos”… O ben curioso era que toda esa operación non tiña por fin comer os devanditos berberechos senon lograr deles as cunchas: os “bichos” ían para as galiñas…e as preciadas cunchas –aí viña a festa do caso- estendíanse coidadosamente cunha pala e un anciño sobre o camiño que ía á estrada, e os nenos e as mulleres brincábamos logo sobre deles, con grande algarabía, pisándoos ben… porque o fin de todo aquel operativo non era outro que o de deixar o camiño de cor ben branco, para o día da Patroa.

      Se señor, destas abundancias marisqueiras da nosa ría aínda hai moi fresca memoria. Ai unhas semanas, sen ir máis lonxe, Obdulia Dopico, na súa deliciosa crónica semanal de lembranzas que ven publicando na Voz de Ortigueira, recollía, do ano 1976, o comezo, en setembro, da temporada dos berberechos no areal de Cabalar. O cupo máximo por cada mariscador era de 45 quilos ao día. Pagábanse a un prezo medio de 30 pesetas. Ao terceiro día de aberta a veda –fixádevos ben, e asombrádevos- xa ían recollidos uns 80.000 quilos… case dous millóns e medio de pesetas.

      E se imos máis atrás, vale tamén o exemplo que expón, na segunda metade do XIX, Benigno Teijeiro, na súa “Memoria Descriptiva del Plano de la Ría de Ortigueira”, onde sinala a abundancia extraordinaria naquel tempo de ostras, e de gran calidade. Tanta, que don Benigno quéixase da decisión do Goberno de Isabel II de permitir a exportación masiva delas a Francia. Uns poucos anos antes, aquel Goberno isabelino encargara un estudo para elixir, entre as rías galegas, a máis axeitada para establecer nela un “parque modelo” de cultivo de ostra. A Comisión correspondente que se encargou de facer aquel traballo de prospección concluíu que a de Ortigueira era, con moito, a máis axeitada para ese fin. No Informe pertinente, referíndose á nosa ría, concluíase así: “Por fin llegamos al verdadero Arcachón de las Rías Gallegas”…

      E ben, pois. ¿Qué pasou logo disto, e daquilo, para que ao fin -o caso de hoxe- toda esa riqueza morrese?... Nunca tivemos unha explicación convincente, é dicir, científica. Porque pasou tamén, o mesmo, e non só da ría para dentro, cos crustáceos, nécoras, centolas, langostas e lubrigantes, que antes eran tamén moi abundantes en Espasante, en Céltigos, e en Loiba. Cóntanme que hoxe en día só quedan en Espasante catro naseiros, os catro adicados ao polbo (e non fagades coña, que así é como se dí…normativizado) E tamén me contaron estes días, que na ría do Barqueiro está a pasar un pouco do mesmo, e que en Viveiro o problema da desertización biolóxica daquela ría inda é máis precario que eiquí.

      Logo, concluíndo, penso que temos un problema común de moi longo percorrido, de fonda e crecente gravidade, ao que conviña de urxencia atallar na medida do posible. Porque, se pensades, como penso eu, que a nosa ría, e en xeral toda a nosa liña de costa é, ademais dun valor esencial paisaxístico, un patrimonio común que a todos nos vai na súa riqueza biolóxica, deberíamos medrar axiña todos os ortigueireses na conciencia común de demanda para que se atenda ao estudo, permanente, serio e científico, da saúde das nosas augas e dos nosos fondos mariños. E non é un mal paso, xulgo eu, así seña testemuñal, a celebración destas festas que poñen en valor de memoria a importancia dese patrimonio común, pesqueiro e marisqueiro. Hoxe, pois, celebramos a festa… e bo proveito; pero maña, oxalá non se esqueza, deberíamos mirar todos ás nosas ribeiras, e aos nosos areais para darlle, entre todos, pulo a esa demanda de interese común. O dito: graciñas pola vosa atención, e bo proveito… Muchas gracias…